Górski Karabach. Korytarz Zangezur, kawałek skały czy coś więcej ?

Turcja zgodnie z przewidywaniami sięgnęła po Górski Karabach, a ten artykuł opowiada o jej dalekosiężnych planach odnośnie Kaukazu.

Prezydent Azerbejdżanu Ilham Alijew powiedział na spotkaniu z Recepem Tayyip Erdoğanem w Nachiczewanie:

„Niestety władze radzieckie odebrały Azerbejdżanowi zachodni Zangezur (region Sjunik w Armenii), w związku z czym połączenie lądowe pomiędzy główną częścią Azerbejdżanu a Nachiczewanem zostało przerwane.”

Nowym celem Azerbejdżanu i Turcji jest Sjunik, to oczywiste.
Azerbejdżan podejmuje temat korytarza, to połączenie na południu Armenii wzdłuż granicy z Iranem.

Erdoğan odwiedził w poniedziałek 25 września Nachiczewan na zaproszenie Ilhama Alijewa. Głównym tematem spotkania będzie korytarz Nachiczewan – podała turecka prasa.

Połączenia transportowe od Baku do Istambułu

Alijew powiedział, że Azerbejdżan w pełni przywrócił swoją suwerenność pięć dni temu.

Alijew i Erdoğan podpisali protokół w sprawie projektu kolejowego Kars- Nachiczewan.
Kolej Kars – Igdir – Nachiczewan jest kontynuacją trasy kolejowej Baku – Tbilisi – Kars, temat jest aktualny od 2020 roku.

Budowa linii kolejowej do Nachiczewanu z odnogą do Iranu połączy ten odcinek z korytarzem kolejowym wschód-zachód przechodzącym przez takie miasta jak Stambuł, Ankara, Sivas, Erzurum i Kars, to pokazano na mapie 3

Wojna błyskawiczna na Kaukazie jest możliwa

Mamy więc zwycięski Azerbejdżan i Armenię, która poniosła historyczną porażkę i jest porzucona przez Rosję. Połączenie tych dwóch czynników nieuchronnie doprowadzi do geopolitycznego przeformatowania Kaukazu Południowego.

24 września 200 osób zostało zabitych i rannych po zamachu bombowym w Stepanakercie. Dziennie utraconą enklawę opuszcza kilkanaście tysięcy Ormian. Do końca września enklawę Górskiego Karabachu opuściło 100 tysięcy spośród 130 tysięcy.

Jeszcze z przemówień polityków:
Prezydent Turcji Recep Tayyip Erdoğanem powiedział na spotkaniu z Ilhamem Alijewem w Nachiczewanie: „Otwarcie korytarza Zangezur, który jest bardzo ważny dla Turcji i Azerbejdżanu jest kwestią strategiczną i musi zostać zrealizowane”.

Obszar korytarza oznaczono na mapach kolorem pomarańczowym.

Ponadto, według tureckiego przywódcy, „jeśli Armenia nie weźmie udziału w tworzeniu szlaków transportowych, będzie podróżować przez Iran”.

Baku nalega na otwarcie bezpośredniej komunikacji z regionem Nachiczewanu przez uznane terytorium Armenii, w Ankarze mówi się głównie o korzyściach gospodarczych korytarza transportowego.

W Armenii krążą paniczne pogłoski o nowej rundzie wojny i planach aneksji przez Azerbejdżan terytorium historycznej Armenii.
Zangezur to region historyczno-geograficzny, który w źródłach ormiańskich jest zauważalnie większy niż współczesny Sjunik. Część historycznej krainy jest także w Turcji.

W 2020 roku Baku jako jeden z warunków zawieszenia broni postawiło utworzenie „korytarza transportowego Zangezur”. Planowano budowę linii kolejowej (w sumie około 100 km), która połączyłaby z jednej strony Azerbejdżan i Nachiczewan, a następnie Turcję. Armenii w ramach zysków zapewniono połączenia kolejowe z Iranem i Rosją.
Azerowie i Turcy aktywnie rozpoczęli budowę trasy i renowację zniszczonych dworców kolejowych. Ilham Alijew odwiedził plac budowy w Mincivan i Horadiz.

W rezultacie zbudowano autostradę z Horadiz do Agband, omijającą Karabach do granicy z Armenią i Iranem.

Turcy z kolei informują o planach budowy drogi z Karsu do granicy z Nachiczewanem do Ordubadu i Julfy, („stare” szlaki, budowane przed czasami sowieckimi, ale za imperium carskiego, kończą się na tych osadach).

W efekcie na chwilę obecną gotowe jest 70% trasy. Paszynian na spotkaniu z Alijewem w Brukseli w 2021 roku potwierdził gotowość do rozpoczęcia budowy ormiańskiej części drogi, ale w praktyce nic nie zostało zrobione.

Kaukaz też miał „porozumienia mińskie”

Stało się to kolejnym powodem, dla którego Baku oskarża Erewan o nieprzestrzeganie trójstronnych porozumień zawartych w Moskwie. Paszynian zasłania się Rosjanami, ponieważ koleje ormiańskie należą do Kolei Rosyjskich. A Armenia nie ma własnych środków finansowych na budowę nowej linii kolejowej.

Zaledwie kilka miesięcy temu rosyjska delegacja w stolicy Iranu zgodziła się na plany budowy linii kolejowej z Tabriz do granicy z Azerbejdżanem i odnogi do Julfy , która stałaby się częścią globalnego korytarza Północ-Południe.

Ekonomiczna kalkulacja utworzenia korytarza transportowego do Iranu może nie zrekompensować gwałtownego wzmocnienia koalicji Ankara-Baku w regionie.

Za to w ramach planów „korytarza Zangezur” zrodził się pomysł, aby do torów kolejowych dołączyła autostrada, aby „poprawić komunikację” między Nachiczewanem a Azerbejdżanem.
Przez ponad 30 lat Nachiczewan nie miał połączenia lądowego z Azerbejdżanem, a jego mieszkańcy musieli albo latać, co jest drogie, albo podróżować przez Iran, co jest długie i niewygodne. Strona ormiańska w odpowiedzi przypomniała, że cała Armenia przez długi czas znajdowała się pod całkowitą blokadą, a granica z Turcją jest nadal zamknięta.
Jedyną premią gwarantowaną Armenii jest obietnica, że Armenia uzyska bezpośrednią komunikację kolejową ze światem zewnętrznym przez Azerbejdżan.

Baku i Ankara stopniowo realizują ideę pewnego „międzynarodowego”, „ponadnarodowego” statusu planowanej drogi przez Armenię, zwłaszcza autostrady. A to oznacza de facto oddzielenie całego pasa ziemi od Armenii, gdyż tory kolejowe i autostrady są jednocześnie pasami drogowymi z obiektami towarzyszącymi, stacjami.
Realne jest umieszczenie tam azerbejdżańskich lub tureckich sił bezpieczeństwa/strażników, służby ochrony kolei. A ta forma „międzynarodowej” kontroli nad korytarzem będzie oznaczać utratę suwerenności przez Armenię nad częścią historycznego Zangezur.

A Zangezur to bolesny temat dla Ormian.

Podczas wojny domowej w Armenii w latach 1918–1921 i towarzyszącej jej wojny Armenii ze wszystkimi wokół (lub wszystkimi wokół z Armenią) Zangezur był miejscem krwawych bitew. Swego czasu istniała nawet niezależna Republika Górskiej Armenii. Redystrybucji ziemi towarzyszyły czystki etniczne w wyniku czego pojawił się region Nachiczewan w AzSSR, a Zangezur pozostał częścią Armenii.

Baku i Ankara publicznie forsują ekonomiczny aspekt projektu. Argumentów jest wiele, łącznie z Jedwabnym Szlakiem. Chociaż jak dotąd nikt nie jest w stanie wyjaśnić na podstawie liczb, ile i jakiego rodzaju ładunku może przejść tym korytarzem.

A czy gra jest warta świeczki? Za kulisami i na użytek wewnętrzny mówi się coś zupełnie innego. W Ankarze mówi się o panturkizmie – zjednoczeniu dwóch blisko spokrewnionych ludów tureckich. W Baku, na fali euforii po dwóch kolejnych zwycięstwach militarnych, mówi się nie tylko o „ponownym zjednoczeniu z Nachiczewanem”, ale także o historycznej zemście.
Twierdzą, że Zangezur i niektóre inne regiony współczesnej Armenii trafiły do Erewania niesprawiedliwie. Ze względu na znaczną pomoc Rosji Radzieckiej dla Erewania, w którym bolszewicy już zwyciężyli, a w Baku, wręcz przeciwnie, pozostały wojska brytyjskie. Ważny szczegół: klan Alijewów pochodził z Nachiczewanu.

Teraz w Baku zaczęły pojawiać się nowe plany z odniesieniami do historii starożytnej, w tym mitycznej i legendarnej. Do głównego nurtu weszły żądania „powrotu” Zangezur, Gegharkunika i pozostałych leżących wzdłuż granicy enklaw z sowieckiej mozaiki.

Obaj wystąpili z KPZR

Warto zauważyć, że Alijew senior i ówczesny przywódca Armenii, mieszkaniec Karabachu Robert Koczarjan, około dwadzieścia lat temu dość poważnie dyskutowali o „planie wymiany”. Armenia wycofuje się z kilku regionów Azerbejdżanu okupowanych od początku lat 90. i otwiera swoisty „korytarz do Nachiczewanu”.

W odpowiedzi Azerbejdżan uznaje niepodległość górzystej (zamieszkanej przez Ormian) części Karabachu i zachowuje korytarz Lachin dla Armenii. Hejdar Alijew i Robert Koczarjan mogli dojść do porozumienia.

Znali się długo i przez długi czas zachowali umiejętność spokojnego porozumiewania się, nawet w najtrudniejszych chwilach. Ale Baku przerwało te rozmowy. Najwyraźniej wytyczono kurs na budowę armii, trwało to wiele lat i zakończyło się dwoma zwycięstwami.

Ilham Alijew nie żywi żadnych sentymentów do ludności Karabachu, a jedynie pragnie w pierwszej kolejności przywrócenia integralności terytorialnej Azerbejdżanu, co już prawie zostało dokonane, a następnie dalszego wzmocnienia swojego państwa.
Teraz Baku i Ankara mają szansę przeforsować ideę „korytarza Zangezur” z pozycji siły. A wypowiedzi na temat alternatywnego korytarza przez Iran nie wyglądają na nic innego jak retorykę.

Korytarz Zangezur niczym korytarz Gdański

Istnieje pokusa porównania samej idei tego korytarza transportowego przez Armenię z żądaniem Niemiec, aby Polska udostępniła w 1939 roku korytarz gdański do Prus Wschodnich.

I od tego właściwie rozpoczęła się druga wojna światowa. W rzeczywistości żądania Baku niemal całkowicie kopiują żądania Berlina wobec Warszawy, aż do kontroli międzynarodowej i ewentualnego rozmieszczenia azerbejdżańskich sił bezpieczeństwa na trasie. Inną rzeczą jest to, że są one ujęte w łagodniejsze ramy i poparte różnego rodzaju wyjaśnieniami ekonomicznymi. Dla Armenii utrata suwerenności nad Sjunikiem lub nawet nad jakąkolwiek jego częścią będzie oznaczać utratę suwerenności w ogóle, samej państwowości Armenii w takiej formie, w jakiej ją znamy.

Nawet jeśli poważnie rozważyć korzyści ekonomiczne hipotetycznej kolei, to i one oznaczałyby formę uzależnienia państwa ormiańskiego od dobrej woli dwóch tureckich sąsiadów – Azerbejdżanu i Turcji. A to jest nie do zaakceptowania na poziomie pamięci historycznej.

„Korytarz Zangezur” jest kwestią perspektywy. Baku musi najpierw przetrawić Karabach, nie tracąc twarzy w wyniku czystek etnicznych i przemocy. Może to zająć rok lub dwa. Jeśli Baku w euforii jest gotowe do natychmiastowej eskalacji sytuacji wokół Zangezur, nawet do punktu zbrojnej konfrontacji, to teraz jest idealny moment. Wydaje się, że rząd w Erewaniu nie jest w stanie samodzielnie obronić własnego terytorium, choć właśnie to ukrywa Paszynian w związku z kapitulacją Karabachu. Tak, opuszczamy Karabach, ale ratujemy całą Armenię. Ale tak nie jest. I istnieje duża szansa, że dla Erewania sytuacja może się jeszcze pogorszyć.

Autor: @HAHu