Ukraina w twórczości polskich romantyków

Ukraina w polskiej literaturze

Ukraina ze swym surowym pięknem znalazła swoje miejsce w literaturze romantycznej. W wyobraźni poetyckiej była to kraina rozległych, nietkniętych przez cywilizację przestrzeni, zamieszkiwanych przez naturalną społeczność ludzi ceniących nade wszystko nieskrępowaną przyrodą. Ludzi, których charaktery określał bezpośredni związek z przyrodą, dziką i niezależną jak oni. Toteż Kozak – wolny syn stepów, stał się jednym z legendarnych bohaterów romantycznych. Kozacką przeszłość Ukrainy idealizował Józef Bohdan Zaleski. W wierszach stylizowanych na gminne dumki ukraińskie (Duma o Wacławie, Dumka hetmana Kosińskiego, Czajki) wykreował on sentymentalny obraz mitycznej krainy nadnieprzańskiej, wolnej od zła i okrucieństwa. Te bujne poetyckim pięknem ziemie zamieszkiwali Kozacy rycerscy, dziarscy, pełni fantazji, którzy ze szlachtą polską dzielnie bronili południowo-wschodnich granic Rzeczypospolitej

Antoni Malczewski, Seweryn Goszczyński i Józef Bohdan Zaleski – ci trzej poeci rozebrali pomiędzy siebie całą treść Ukrainy. Goszczyński opisywał dzikie charaktery i krwawe przygody, Zaleski – barwne życie rycerskie, Malczewski dostrzegł melancholię tych miejsc najpełniej. W powieści poetyckiej Malczewskiego pt. Maria najważniejsze sprawy ludzkie dzieją się na stepie. Przestrzenie stepu przeniknięte są kosmiczną melancholią. Ziemia zdaje się planetą, którą ogarnia nadciągająca ze wszechświata cisza. Nie jest to jednak świat ludzki, ale tworzy go pozaziemska siła. Zanim zdąży się on utrwalić w wyrazistych kształtach, ta sama siła sprawia, iż chyli się on już ku upadkowi, rozprasza w nieistnieniu. Dramat rozgrywający się w Marii rozgrywa się na granicy istnienia i niebytu, w chwili ginięcia dopiero co powstałego życia. Historia ludzka w Marii jest tylko przemijaniem. W takiej przestrzeni umieścił Malczewski tragiczne dzieje Marii i Wacława. Poetycka melancholia Malczewskiego skupia się w postaci tytułowej bohaterki. Jest ona bowiem żyjącą istotą ludzką, lecz jej uroda, gesty, słowa wskazują, że jakaś część jej osoby znajduje się już gdzie indziej – po stronie śmierci, której wkrótce zazna za sprawą własnego teścia.

W tematach ukraińskich objawiła się ciemna strona romantycznej wyobraźni, poruszonej ponurością krajobrazu i mrocznymi tajemnicami, ukrywającymi krwawe dramaty przeszłości. Czarna romantyka Zamku kaniowskiego S. Goszczyńskiego jest jednym z najwyrazistszych przykładów tego stylu – literatury gwałtownej, szalonej i okrutnej, w której rzeczywistość jawi się jako budzący niepokój, groźny koszmar. Romantyka ta odkrywa ponure piękno w gwałcie, dzikości, w barbarzyństwie, w strumieniach lejącej się krwi. Bohaterem Zamku kaniowskiego jest ataman Nebaba, który przyłącza się do zbuntowanego oddziału hajdamackiego, by zemścić się na polskim rządcy zamku kaniowskiego za podstępne zabranie mu ukochanej Orliki. Wydarzenia rozgrywają się w nocnym pejzażu, zamglonym i groźnym, któremu towarzyszą jęki wiatru, wycie wilków, skrzypienia szubienic. Rozmawiają tu ze sobą złowrogie puszczyki, a przez lasy przemyka widmo kobiety, uwiedzionej i porzuconej przez Nebabę Kseni. Akcja powieści, z założenia niejasna i obfitująca w tajemnice, zanika wśród szybko zmieniających się obrazów pożarów oraz rzezi.

Bibliografia:
Siwicka D., Romantyzm. 1822-1863. Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN 1997.
Szmydtowa Z., W kręgu renesansu i romantyzmu. Studia porównawcze z literatury polskiej i obcej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1979.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *